Self Voyage by Katarzyna Tarasiewicz - psychoterapia i ekopsychoterapia

Depersonalizacja to zjawisko psychologiczne, w którym osoba doświadcza poczucia oderwania od samej siebie. Może to obejmować uczucie, jakby obserwowała siebie z zewnątrz, jakby była obcą wobec własnych myśli, uczuć lub ciała. Wrażenie to jest często opisywane jako bycie odciętym od rzeczywistości, a świat może wydawać się nierealny lub odległy. Depersonalizacja często występuje jako objaw zaburzeń lękowych, depresji, PTSD, a także w zaburzeniu depersonalizacji-derealizacji.

Główne objawy depersonalizacji to:

Poczucie, jakby się było obserwatorem samego siebie z zewnątrz.
Uczucie odrętwienia emocjonalnego lub fizycznego.
Uczucie oderwania od własnych myśli, wspomnień lub tożsamości.

Depersonalizacja może być krótkotrwałym doświadczeniem, np. w reakcji na silny stres, ale w niektórych przypadkach może trwać dłużej i mieć charakter chroniczny. Kiedy staje się poważnym problemem, mówimy o zaburzeniu depersonalizacji-derealizacji, które wymaga leczenia psychologicznego.

Radzenie sobie z depersonalizacją może być trudne, ale istnieje kilka strategii, które mogą pomóc zmniejszyć objawy i przywrócić poczucie stabilności. Oto kilka z nich:

TERAPIA

Wybór terapii zależy od indywidualnych potrzeb, źródła problemu oraz tego, co najlepiej rezonuje z pacjentem. Warto skonsultować się z terapeutą, aby dobrać odpowiednią metodę leczenia.

Terapia poznawczo-behawioralna pomaga osobom z depersonalizacją zrozumieć i zmieniać negatywne wzorce myślenia, które mogą przyczyniać się do poczucia oderwania od rzeczywistości. Terapeuta może nauczyć technik radzenia sobie z lękiem, który często towarzyszy depersonalizacji.

Terapia psychodynamiczna koncentruje się na odkrywaniu nieświadomych procesów, które mogą wpływać na doświadczenia depersonalizacji. Ten nurt bada konflikty wewnętrzne, przeszłe traumy i nieświadome mechanizmy obronne, które mogą przyczyniać się do poczucia odrealnienia. Terapia psychodynamiczna pomaga w lepszym zrozumieniu emocji i relacji z innymi, co może prowadzić do poprawy samopoczucia.

W podejściu integracyjnym terapeuta korzysta z różnych technik i metod, dostosowując terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta. Terapia integracyjna może obejmować elementy CBT, psychodynamiczne, somatyczne i inne techniki w zależności od tego, co najlepiej działa na pacjenta.

Terapia humanistyczna skupia się na pytaniach dotyczących sensu życia, wolności, izolacji oraz śmiertelności. Osoby z depersonalizacją mogą doświadczać głębokiego poczucia bezsensu lub alienacji, a ten nurt terapeutyczny pomaga im znaleźć sens w swoich doświadczeniach i pogłębić ich więź z własną tożsamością.

W terapii Gestalt pacjent jest zachęcany do pełnego doświadczania emocji i uczuć w chwili obecnej. W pracy z depersonalizacją terapeuta może pomóc pacjentowi odkryć, w jaki sposób unika on pełnego doświadczania siebie i swoich emocji, co może pogłębiać poczucie odłączenia.

EMDR to terapia stosowana głównie w leczeniu traumy (PTSD), która może również wywoływać depersonalizację. W trakcie sesji terapeuta prowadzi pacjenta przez wspomnienia traumatycznych wydarzeń, jednocześnie wykorzystując ruchy oczu lub inne techniki dwustronnej stymulacji. EMDR może pomóc w przetworzeniu trudnych doświadczeń emocjonalnych, co może zmniejszyć objawy depersonalizacji, szczególnie jeśli mają one związek z przeszłymi traumami.

ACT opiera się na idei akceptacji swoich myśli i emocji zamiast ich unikania. Pacjenci uczą się rozwijać elastyczność psychologiczną, akceptować uczucie depersonalizacji i żyć zgodnie ze swoimi wartościami mimo tych trudności. ACT skupia się na budowaniu zaangażowania w teraźniejsze działania, co może pomóc w zmniejszeniu poczucia odłączenia od siebie.

PRACA Z CIAŁEM I UWAŻNOŚĆ (GROUNDING)

Techniki pracy z ciałem koncentrują się na związku między ciałem a umysłem (m.in. dobrze prowadzone joga, Tai Chi, qigong), pomagając pacjentom zintegrować doświadczenia fizyczne z emocjonalnymi. W przypadku depersonalizacji, techniki somatyczne (np. praca z oddechem, uświadamianie sobie ciała) mogą pomóc pacjentom w odbudowie więzi z własnym ciałem, co często bywa zaburzone podczas epizodów depersonalizacji.

Uważność uczy, jak skupić się na chwili obecnej i obserwować swoje myśli oraz emocje bez ich oceniania. Praktyka uważności może pomóc osobom z depersonalizacją, redukując lęk i odczucia oderwania od siebie poprzez budowanie większej świadomości tego, co dzieje się w danej chwili. Mindfulness działa jak forma "uziemienia", która może ograniczać objawy depersonalizacji.

Techniki uziemiania (ang. grounding) pomagają osobie poczuć się bardziej zakorzenioną w chwili obecnej. Oto kilka przykładów:

Skupienie na zmysłach: Przykładanie uwagi do rzeczywistości wokół siebie poprzez dotykanie przedmiotów, skupienie się na dźwiękach, zapachach lub smakach.
Ćwiczenia oddechowe: Głębokie, świadome oddychanie może pomóc uspokoić umysł i ciało, co zmniejsza poczucie odrealnienia.
Użycie ciała: Skupienie się na fizycznych odczuciach, np. stąpanie po podłodze, uciskanie przedmiotów, wykonywanie prostych ruchów ciałem.

ZARZĄDZANIE STRESEM

Techniki redukcji stresu, takie jak medytacja mindfulness, joga, czy ćwiczenia fizyczne, mogą pomóc obniżyć poziom lęku i zmniejszyć nasilenie objawów - ważne jest to co faktycznie uwalnia od lęku i stresu konkretną osobę w konkretnej sytuacji.

Unikanie czynników wywołujących - niektóre substancje lub sytuacje mogą nasilać objawy depersonalizacji, np. używki, alkohol, czy powtarzające się trudne w doświadczaniu i akceptacji sytuacje. Ważne jest, aby unikać tych czynników, jeśli mogą prowadzić do epizodów depersonalizacji.

Wsparcie społeczne - rozmowy z innymi osobami o swoich doświadczeniach mogą pomóc w redukcji poczucia izolacji. Czasem sama obecność bliskich osób może działać uziemiająco i przypominać o realności otaczającego świata.

Zrozumienie i akceptacja - świadomość, że depersonalizacja jest odpowiedzią organizmu na stres lub lęk, może pomóc w zmniejszeniu lęku związanego z samym zjawiskiem. Uświadomienie sobie, że to tymczasowy stan, może przynieść ulgę.

LECZENIE FARMAKOLOGICZNE

Leczenie farmakologiczne zwykle stanowi uzupełnienie terapii psychologicznej. W niektórych zaburzeniach zdrowia psychicznego objawy są silne i utrzymujące się, a sama psychoterapia nie wystarcza, wtedy mogą zostać przepisane np. leki przeciwdepresyjne lub przeciwlękowe. Leki te pomagają kontrolować objawy związane z lękiem lub depresją, które to mogą leżeć u podłoża depersonalizacji.

DIAGNOZA

Kiedy objawy depersonalizacji-derealizacji stają się klinicznym zaburzeniem?

Przypadkowe doświadczenia depersonalizacji lub derealizacji mogą pojawiać się u wielu ludzi, zwłaszcza w sytuacjach stresowych lub traumatycznych. Jeśli ktoś doświadcza depersonalizacji i derealizacji w sposób krótkotrwały lub sporadyczny niekoniecznie oznacza to zaburzenie, chyba że te objawy stają się chroniczne i dominujące w życiu. Wtedy warto zwrócić się o pomoc do specjalisty.

Jako zaburzenie jest diagnozowane, gdy te odczucia są:

stałe lub nawracające,
nasilone i trudne do kontrolowania,
znacząco zaburzają codzienne funkcjonowanie.

Zaburzenie depersonalizacji-derealizacji (DPDR) jest diagnozowane klinicznie jako jednostka chorobowa w klasyfikacjach diagnostycznych takich jak ICD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób) i DSM-5 (Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych). Aby postawić diagnozę DPDR, objawy muszą spełniać określone kryteria diagnostyczne i być na tyle poważne, aby znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie pacjenta.

Kryteria diagnostyczne zaburzenia depersonalizacji-derealizacji

W DSM-5 zaburzenie depersonalizacji-derealizacji jest opisane w ramach zaburzeń dysocjacyjnych i obejmuje takie objawy jak:

depersonalizacja - stałe lub nawracające doświadczenie poczucia oderwania od siebie, swoich myśli, ciała lub emocji, np. osoba może czuć się jakby była obserwatorem samej siebie z zewnątrz lub mieć wrażenie, że jej ciało lub myśli nie należą do niej.
derealizacja - stałe lub nawracające uczucie, że świat zewnętrzny jest nierealny lub odległy, jakby osoba znajdowała się w jakiejś mgle, sennej rzeczywistości, gdzie obiekty, ludzie czy otoczenie wydają się obce, sztuczne lub zniekształcone.
świadomość rzeczywistości - w trakcie tych doświadczeń osoba jest świadoma, że jej uczucia są subiektywne, czyli zdaje sobie sprawę, że te odczucia są wewnętrzne i nie oznaczają, że rzeczywistość faktycznie jest zmieniona.
znaczący wpływ na funkcjonowanie- objawy powodują wyraźne trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub w innych ważnych obszarach życia.
Objawy nie są wynikiem innych stanów zdrowia: objawy nie mogą być wywołane przez inne zaburzenia psychiczne (np. schizofrenię, zaburzenia lękowe), stan somatyczny (np. epilepsję), używanie substancji psychoaktywnych (np. narkotyków lub alkoholu) ani nie mogą być związane z urazami mózgu.

Proces diagnozowania DPDR

Wywiad kliniczny: diagnoza DPDR rozpoczyna się od dokładnego wywiadu klinicznego przeprowadzonego przez lekarza psychiatry lub psychologa. Podczas rozmowy specjalista pyta o objawy, czas ich trwania oraz wpływ na codzienne życie.
Testy i kwestionariusze: mogą być również stosowane specjalistyczne narzędzia diagnostyczne, takie jak kwestionariusze lub skale oceny depersonalizacji (np. Dissociative Experiences Scale), które pomagają ocenić nasilenie i częstotliwość objawów.
Wykluczenie innych zaburzeń: ponieważ depersonalizacja i derealizacja mogą być objawem innych zaburzeń (np. zaburzeń lękowych, depresji, PTSD, czy skutkiem zażycia substancji psychoaktywnych), lekarz musi wykluczyć te inne przyczyny, zanim postawi diagnozę DPDR.

Kluczowe jest, aby poszukać profesjonalnej pomocy, jeśli depersonalizacja staje się przewlekła lub poważnie utrudnia codzienne funkcjonowanie. Terapeuci, zwłaszcza ci specjalizujący się w zaburzeniach lękowych lub derealizacji, mogą zaoferować skuteczne narzędzia i wsparcie w radzeniu sobie z tym zjawiskiem.