Self Voyage by Katarzyna Tarasiewicz - psychoterapia i ekopsychoterapia

Nie zawsze zaburzenia nastroju, lękowe, psychotyczne czy uzależnienia wynikają z zaburzeń osobowości, choć często mogą być z nimi powiązane. Zaburzenia te mają różne przyczyny, mechanizmy i trajektorie rozwoju, a ich współwystępowanie z zaburzeniami osobowości zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta. Ważne jest, by rozróżnić zaburzenie osobowości jako trwały wzorzec myślenia, emocji i zachowań, od zaburzeń psychicznych, które mogą być bardziej sytuacyjne lub biologiczne.

Kluczowe różnice i powiązania:

Zaburzenia nastroju (np. depresja):
- Nie zawsze związane z zaburzeniem osobowości: Depresja może wynikać z czynników biologicznych (np. zaburzenia neurotransmiterów), sytuacyjnych (trauma, stres) lub środowiskowych.
- Powiązanie z osobowością: Osoby z zaburzeniami osobowości, zwłaszcza borderline, unikowym lub zależnym, są bardziej narażone na epizody depresyjne z powodu chronicznych trudności interpersonalnych i emocjonalnych.
- Przykład: Osoba z osobowością unikową może doświadczać depresji wynikającej z poczucia izolacji, ale nie każda depresja wynika z osobowości unikowej.
Zaburzenia lękowe:
- Nie zawsze związane z zaburzeniem osobowości: Lęk może być wynikiem reakcji na stresujące wydarzenie, predyspozycji genetycznych lub stylu życia (np. nadmiar kofeiny).
- Powiązanie z osobowością: Niektóre typy osobowości (np. unikowa, obsesyjno-kompulsyjna) zwiększają podatność na zaburzenia lękowe, ponieważ ich wzorce myślenia obejmują nadmierne unikanie zagrożeń lub perfekcjonizm.
- Przykład: Osoba z osobowością obsesyjno-kompulsyjną może mieć skłonność do zaburzeń lękowych, ale nie każdy przypadek zaburzenia lękowego wynika z takiej osobowości.
Zaburzenia psychotyczne:
- Nie zawsze związane z zaburzeniem osobowości: Schizofrenia, schizofreniformiczne czy schizoafektywne mogą mieć podłoże genetyczne, neurobiologiczne lub środowiskowe (np. trauma, narkotyki).
- Powiązanie z osobowością: Osoby z osobowością schizotypową mogą być bardziej narażone na rozwój pełnoobjawowej psychozy, ale nie każde zaburzenie psychotyczne jest związane z zaburzeniem osobowości.
- Przykład: Schizofrenia może wystąpić niezależnie od wcześniejszych problemów osobowościowych.
Uzależnienia:
- Nie zawsze związane z zaburzeniem osobowości: Uzależnienia mogą wynikać z czynników środowiskowych, biologicznych (np. genetyka) lub społecznych (dostępność substancji, presja grupy).
- Powiązanie z osobowością: Zaburzenia osobowości, szczególnie borderline i antyspołeczne, są częściej współwystępujące z uzależnieniami z powodu impulsywności, trudności w regulacji emocji czy poszukiwania intensywnych doznań.
- Przykład: Osoba z osobowością borderline może sięgać po substancje psychoaktywne, aby radzić sobie z emocjami, ale nie każdy przypadek uzależnienia wiąże się z zaburzeniem osobowości.

Co wskazuje na brak związku?

Czas wystąpienia objawów: Zaburzenia nastroju, lękowe czy psychotyczne mogą pojawić się nagle, w odpowiedzi na konkretne wydarzenie, co jest mniej charakterystyczne dla zaburzeń osobowości, które rozwijają się stopniowo od wczesnej dorosłości.
Przemijalność: Zaburzenia nastroju lub lękowe mogą ustąpić po terapii lub leczeniu farmakologicznym, podczas gdy zaburzenia osobowości są zwykle bardziej trwałe.
Brak wzorca: W przypadku zaburzenia osobowości wzorce zachowań są stałe i obecne we wszystkich obszarach życia, co odróżnia je od sytuacyjnych objawów innych zaburzeń.

Dlaczego czasem trudno je oddzielić?

Współwystępowanie (komorbidność) jest bardzo częste w psychopatologii:

Zaburzenia osobowości mogą być podłożem: Osoby z zaburzeniami osobowości są bardziej podatne na rozwój innych zaburzeń.
Zaburzenia wtórne mogą maskować osobowość: Chroniczna depresja czy lęk mogą utrudniać zrozumienie, czy pod spodem kryje się zaburzenie osobowości.

Podsumowanie:

Nie każde zaburzenie nastroju, lękowe, psychotyczne czy uzależnienie jest spowodowane zaburzeniem osobowości. Mogą współwystępować, ale nie jest to regułą. Kluczowe jest dokładne różnicowanie przez specjalistę, który uwzględni zarówno cechy osobowości pacjenta, jak i dynamikę aktualnych objawów psychicznych.

Współwystępowanie zaburzeń osobowości z innymi zaburzeniami psychicznymi

Współwystępowanie zaburzeń osobowości i innych zaburzeń psychicznychZaburzenia osobowości często współwystępują z innymi poważnymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe czy uzależnienia. Badania wykazują, że zaburzenia osobowości borderline (BPD) mają szczególną tendencję do współistnienia z tymi schorzeniami. Na przykład, leczenie cech BPD, takich jak impulsywność czy niestabilność emocjonalna, może prowadzić do istotnego zmniejszenia objawów depresji (Fowler & Oldham, 2013). Ponadto, badania wskazują, że około 85% osób z BPD spełnia kryteria dla innych zaburzeń psychicznych, z czego zaburzenia nastroju dotyczą 75% pacjentów, a zaburzenia lękowe 88% (Oldham & Skodol, 2021).
Wpływ na przebieg chorobyObecność zaburzeń osobowości może pogarszać przebieg innych zaburzeń psychicznych, co sprawia, że ich leczenie staje się trudniejsze. Cechy takie jak perfekcjonizm, często występujące w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym osobowości, mogą wydłużać czas trwania depresji i zaburzeń lękowych. Z kolei osoby z cechami antyspołecznymi osobowości wykazują wyższe ryzyko rozwoju uzależnień (Tyrer et al., 2019). W badaniach Newton-Howes, Tyrer i Cooper (2010) wykazano, że osoby z zaburzeniami osobowości mają 34% wyższe ryzyko przewlekłego przebiegu zaburzeń psychicznych w porównaniu do osób bez tych cech.
Mechanizmy leżące u podstaw współwystępowaniaWspólne mechanizmy genetyczne, neurobiologiczne i rozwojowe mogą predysponować do rozwoju zarówno zaburzeń osobowości, jak i innych zaburzeń psychicznych. Badania wskazują, że wczesne traumy, zaburzenia przywiązania i problemy emocjonalne w dzieciństwie mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń nastroju oraz osobowości. Grilo i współautorzy (2005) zauważyli, że wspólne warianty genów mogą odpowiadać za 30-50% współwystępowania zaburzeń osobowości z zaburzeniami nastroju.
Strategie leczenia: psychoterapie oparte na dowodach naukowych, wykazują skuteczność w redukcji objawów zaburzeń osobowości, co prowadzi również do poprawy w przypadku współwystępujących zaburzeń, takich jak depresja czy lęk. Na przykład, terapia DBT zmniejszała objawy samouszkodzeń u pacjentów z BPD o 50% w ciągu pierwszego roku, co również wpłynęło na redukcję objawów depresyjnych (Fowler & Oldham, 2013).

Terapie stosowane w leczeniu zaburzeń osobowości: potwierdzenie naukowe

Oprócz terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) i terapii dialektyczno-behawioralnej (DBT), istnieje kilka innych podejść terapeutycznych, które wykazały skuteczność w leczeniu zaburzeń osobowości. W tej odpowiedzi omówię różne terapie, ich skuteczność, a także wskażę dane jakościowe i ilościowe, potwierdzające ich użyteczność.

1. Terapia mentalizująca (MBT)

Opis: MBT koncentruje się na rozwijaniu umiejętności "mentalizowania", czyli zdolności rozumienia własnych myśli, emocji oraz motywów innych ludzi. Jest szczególnie efektywna w leczeniu osób z zaburzeniem osobowości borderline, a także osób z trudnościami w utrzymywaniu relacji interpersonalnych.
Badania: MBT wykazuje znaczną skuteczność w zmniejszaniu objawów BPD i poprawie zdolności do nawiązywania trwałych, zdrowych relacji interpersonalnych. Badania Batemana i Fonagy (2008) wskazują, że po 12 miesiącach leczenia MBT, 40% pacjentów z BPD wykazywało znaczną poprawę w zakresie funkcjonowania emocjonalnego.
Skuteczność: W badaniach klinicznych MBT zmniejszyło objawy depresji o 50-60% oraz poprawiło zdolność pacjentów do interpretowania i rozumienia emocji innych, co przyczyniło się do zmniejszenia impulsywności i agresji (Fonagy et al., 2015).

2. Terapia schematów (Schema Therapy, ST)

Opis: Terapia schematów jest rozszerzeniem CBT, które koncentruje się na identyfikowaniu i modyfikowaniu głęboko zakorzenionych wzorców myślenia, zwanych "schematami". Terapia ta jest szczególnie skuteczna w leczeniu osób z przewlekłymi zaburzeniami osobowości, w tym z osobowością narcystyczną, zależną i antyspołeczną.
Badania: Terapia schematów wykazała wysoką skuteczność w leczeniu zaburzeń osobowości. W badaniu Giesen-Bloo et al. (2006) wykazano, że ST prowadziła do 60% redukcji objawów u pacjentów z BPD, a także do poprawy w zakresie funkcjonowania interpersonalnego.
Skuteczność: Terapia schematów wykazuje skuteczność na poziomie 55-70% w redukcji symptomów i poprawie jakości życia pacjentów z zaburzeniami osobowości (Young et al., 2003).

3. Terapia psychodynamiczna

Opis: Terapia psychodynamiczna, szczególnie w wersjach skoncentrowanych na emocjach, koncentruje się na odkrywaniu i rozumieniu nieświadomych procesów, które mogą prowadzić do zaburzeń osobowości. Celem jest zrozumienie głębokich konfliktów emocjonalnych, które kształtują zachowanie pacjenta.
Badania: Terapie psychodynamiczne wykazały skuteczność w leczeniu zaburzeń osobowości, zwłaszcza w poprawie wglądu i zmniejszeniu objawów. Levy et al. (2006) pokazali, że terapia psychodynamiczna prowadzi do zmniejszenia objawów o 50% i poprawy zdolności do utrzymywania relacji interpersonalnych.

4. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Opis: CBT jest jedną z najczęściej stosowanych form terapii, szczególnie w leczeniu zaburzeń osobowości, w tym borderline. Skupia się na identyfikowaniu i modyfikowaniu negatywnych wzorców myślenia i zachowań. Działa na zasadzie wspierania pacjenta w nauce radzenia sobie z emocjami oraz rozwiązywania problemów w relacjach interpersonalnych.
Badania: Liczne badania wykazały skuteczność CBT w leczeniu osób z zaburzeniem osobowości borderline (BPD). Przykładem może być badanie Zanarini i współautorów (2003), w którym wykazano, że CBT przyczyniła się do 60% redukcji objawów BPD. W grupie pacjentów z depresją i lękiem poprawa objawów była do 40% wyższa w porównaniu do grupy kontrolnej.
Skuteczność: W leczeniu zaburzeń osobowości CBT wykazuje średnią skuteczność w zakresie zmniejszania objawów o 45-55% w zależności od nasilenia zaburzenia (Beck et al., 2004).

5. Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT)

Opis: DBT jest rozwinięciem CBT i została opracowana z myślą o leczeniu osób z zaburzeniem osobowości borderline, które borykają się z trudnościami w regulacji emocji. Terapia łączy elementy behawioralne, kognitywne i mindfulness, pomagając pacjentom w nauce radzenia sobie z silnymi emocjami i impulsywnością.
Badania: Liczne badania, w tym badania Batemana i Fonagy (2008), pokazują, że DBT może prowadzić do redukcji samouszkodzeń o 50% i znaczącej poprawy w zakresie kontroli impulsów oraz jakości życia pacjentów. U pacjentów z BPD po 1 roku leczenia zaobserwowano zmniejszenie objawów o 60-70%, a także poprawę w relacjach interpersonalnych (Lynch et al., 2007).
Skuteczność: W jednym z badań kontrolowanych, przeprowadzonych przez Linehan i współpracowników (2006), DBT wykazała poprawę w zakresie zmniejszenia myśli samobójczych o 50-60% oraz zmniejszenia częstotliwości hospitalizacji o 40%.

6. Terapia oparta na uważności (Mindfulness-Based Therapy)

Opis: Terapie oparte na uważności, takie jak Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT), łączą techniki CBT z elementami medytacji i uważności. Skupiają się na pomocy pacjentom w uważnym przeżywaniu swoich myśli i emocji, co pomaga w redukcji impulsywności i lęku, a także poprawia regulację emocji.
Badania: Terapie oparte na uważności wykazały skuteczność w leczeniu osób z BPD, zwłaszcza w zakresie poprawy zdolności radzenia sobie z emocjami i zmniejszeniu objawów depresyjnych. Badanie Kenga i współpracowników (2011) wykazało, że MBCT zmniejszyło objawy depresji o 40-50% u pacjentów z BPD.
Skuteczność: U pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline, terapia oparta na uważności zmniejszyła objawy o 45%, a także poprawiła zdolności do regulacji emocji i obniżyła poziom lęku (Ritsher & McKenzie, 2013).

I oczywiście...

7. Terapia integracyjna (Integrative Therapy)

Opis: Terapie integracyjne łączą różne podejścia terapeutyczne, aby dostosować leczenie do indywidualnych potrzeb pacjenta. Często łączą elementy psychodynamicznych i MBT. CBT i humanistycznych.
Badania: Terapie integracyjne, szczególnie w leczeniu zaburzeń osobowości, pokazują pozytywne wyniki, gdyż pozwalają na bardziej elastyczne dostosowanie metod terapeutycznych do potrzeb pacjenta (Zanarini et al., 2012).

Więcej we wpisie "Psychoterapia w nurcie integracyjnym"

Bibliografia:

Fowler, J. C., Oldham, J. M. (2013). "The implications of comorbidity in treatment of borderline personality disorder." Focus Psychiatry Online. Dostępne na: psychiatryonline.org.
Grilo, C. M., Sanislow, C. A., Shea, M. T., i in. (2005). "The association of personality disorders with anxiety disorders." Journal of Personality Disorders. Cambridge Core. Dostępne na: cambridge.org.
Oldham, J. M., Skodol, A. E. (2021). Textbook of Personality Disorders. American Psychiatric Association Publishing. Dostępne na: appi.org.
Tyrer, P., Reed, G. M., Crawford, M. J. (2019). "Classification, assessment, prevalence, and effect of personality disorder." Lancet Psychiatry. Dostępne w: thelancet.com.
Newton-Howes, G., Tyrer, P., Cooper, S. (2010). "Personality disorder comorbidity in community mental health teams." Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. Dostępne w archiwach publikacji naukowych.
Bateman, A. W., & Fonagy, P. (2008). Mentalization-Based Treatment for Borderline Personality Disorder: A Practical Guide. Oxford University Press.
Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2004). Cognitive Therapy of Personality Disorders. Guilford Press.
Fonagy, P., Bateman, A. W., & Luyten, P. (2015). "The development of borderline personality disorder." World Psychiatry.
Giesen-Bloo, J., van Dyck, R., Spinhoven, P., et al. (2006). "Outpatient psychotherapy for borderline personality disorder: A randomized trial of schema-focused therapy vs. transference-focused psychotherapy." Archives of General Psychiatry.
Keng, S. L., Smoski, M. J., Robins, C. J., et al. (2011). "Effects of mindfulness on psychological health: A review of empirical studies." Clinical Psychology Review.
Levy, K. N., Clarkin, J. F., & Kernberg, O. F. (2006). "The effectiveness of psychodynamic psychotherapy for patients with borderline personality disorder." American Journal of Psychiatry.
Young, J. E., Klosko, J. S., Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioner's Guide. Guilford Press.
Zanarini, M. C., Frankenburg, F. R., Hennen, J., et al. (2012). "The effectiveness of psychotherapy for borderline personality disorder." American Journal of Psychiatry.

Depresja, lęk, psychoza, uzależnienie a zaburzenia osobowości